Od momentu rozpoczęcia pandemii bardzo głośno w Polsce zrobiło się o stopach procentowych. Była to forma pomocy rządu dla obywateli. W 2020 roku 3 razy obniżano stopy procentowe, by Polacy płacili przez czas pandemii niższe kredyty. Doprowadziło to jednocześnie do ogromnego zainteresowania kredytami, pomimo, że nie był to najlepszy moment na zadłużanie się – dlaczego? O tym czym są stopy procentowe, kto je ustala i dlaczego RPP, przeczytacie poniżej.
Czy są stopy procentowe?
Na samym początku należy wyjaśnić czym w ogóle są stopy procentowe. W dużym uproszczeniu są one ceną pieniądza. Jeśli którakolwiek ze stóp (referencyjna, lombardowa, depozytowa itd.) jest wysoka, pieniądz jest drogi, więc raty kredytu są wyższe dla takiego samego pożyczonego kapitału. Wysokość comiesięcznej daniny na rzecz banków jest powiązana bezpośrednio ze stopą referencyjną.
Gdy stopy procentowe są niskie (lub praktycznie zerowe, jak to miało miejsce w okresie pandemii w Polsce), to pieniądz jest bardzo tani, warunkuje to wtedy niższe raty dla tego samego pożyczonego kapitału. Stopa procentowa wpływa jednak nie tylko na transakcje bank – klient, ale także bank – bank.
Należy podkreślić, że wysokość stóp procentowych nie jest żadnym „widzimisię” polityków czy powiązanych z nimi ekonomistów, choć takie można mieć wrażenie po reakcji na pandemię. Jest to najczęściej reakcja na gospodarkę krajową, światową, kondycję polskiej waluty i inflację.
Kto ustala stopy procentowe? Rola NBP i RPP
Stopy procentowe w Polsce ustala RPP, czyli Rada Polityki Pieniężnej. Jest to organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego, który zarządza zestawieniami finansowymi, przygotowuje założenia polityki pieniężnej państwa, realizuje ją oraz zarządza właśnie stopami procentowymi. Przewodniczącym RPP i jednocześnie Prezesem NBP jest Adam Glapiński (stan na 01.04.2022).
Dlaczego zmienia się stopy procentowe?
Zmiana stóp procentowych to jedna z największych możliwości w rękach NBP, by wpływać na wartość pieniądza, inflację czy gospodarkę kraju. Stopy procentowe podnosi się zazwyczaj, gdy poziom inflacji zaczyna niebezpiecznie rosnąć. Wzrastają ceny i dana kwota z miesiąca na miesiąc jest coraz mniej warta. Pieniędzy jest na rynku za dużo i prowadzi to do coraz mniejszej wartości pieniądze. W takim przypadku podniesienie stóp procentowych może pomóc w zahamowaniu inflacji w Polsce 2022.
Skutki podwyżek i obniżek wysokości stóp
Kiedy stopy procentowe wzrastają, pieniądz jest droższy, co oznacza pożyczenie przez bank centralny pieniędzy bankom komercyjnym, a te pożyczają je klientom. Podwyższenie stóp procentowych z jednej strony hamują inflację, z drugiej jednak hamuje gospodarkę, ponieważ:
- obniża to poziom inwestycji (kredyty są zbyt drogie i cieszą się mniejszym zainteresowaniem) oraz
- zmniejsza konsumpcję (a może konsumpcjonizm?).
Obniżenie stóp procentowych ma odwrotne skutki – ludzie chętniej inwestują, biorą kredyty i więcej pieniędzy wydają. To właśnie dlatego obniżono stopy procentowe podczas pandemii, by gospodarka całkowicie nie wyhamowała (były zamknięte sklepy, a klienci bali się wydawać pieniądze).
Na jakie instrumenty finansowe mają wpływ stopy procentowe?
Stopy procentowe jednak mają nie tylko wpływ na kredyty. Praktycznie każdy instrument finansowy jest zależny od wartości stóp procentowych. Na pewno wiele osób zauważyło, że kiedy stopy procentowe były zerowe, nie opłacało się oszczędzać. Oprocentowanie kont oszczędnościowych czy lokat było również zerowe. Jakby nie patrzeć, oszczędzanie to również pożyczka, tylko, że w drugą stronę – to klient pożycza pieniądze bankom i dlatego ich oprocentowanie również jest uzależnione od wysokości stóp.
Stopy procentowe mają również wpływ na wszelkie opłaty i prowizje w bankach, przy wysokich stopach procentowych są one zazwyczaj niższe, zaś przy prawie zerowych stopach procentowych bank musi na czymś zarabiać, więc wprowadza większe opłaty i prowizje. To dlatego klienci banków czy firm pożyczkowych otrzymują informację o zmianie wartości w tabelach opłat i prowizji bardzo często w tym samym terminie, kiedy zmieniają się wartości stóp procentowych. Tak więc prawdą będzie stwierdzenie, że stopy procentowe mają ogólny wpływ na pieniądz w każdych instrumentach finansowych.
Sprawdź: WIBOR(R) – co to jest? Stawki 3M/6M/12M dzisiaj – wpływ na raty kredytów
Jak zmiana stóp procentowych wpływa na kredyty hipoteczne?
Zmiany stóp procentowych najbardziej interesują jednak posiadaczy kredytów hipotecznych. To oni najmocniej odczuwają skutki ich zmian. I to właśnie dlatego na początku tego artykułu pisaliśmy, że pomimo ogromnego zainteresowania kredytami podczas pandemii, to nie był dobry okres na zadłużanie się (choć kredyty były bardzo tanie). Kredyty hipoteczne to specyficzny rodzaj kredytu długoterminowego, który najbardziej jest uzależniony od wartości stopy procentowej.
Jeśli ktoś brał kredyt “złotówkowy” w 2008 roku, gdy stopy procentowe miały wartość 5,75% i miał ratę o wartości 2000 złotych miesięcznie (raty stałe dla ułatwienia pokazania tego przykładu), to w 2014 roku jego rata mogła spaść do 1600 złotych miesięcznie (wartość stopy procentowej wtedy wynosiła 2) a w 2020 roku, kiedy stopa procentowa miała wartość 0,1 to jego rata mogła wynosić nawet 1400 złotych miesięcznie.
Dzisiaj, w kwietniu 2022, kiedy stopy procentowe wzrosły do wskaźnika 4,5% to taka osoba płaci kredyt około 1950 złotych, czyli nadal mniejszy niż w 2008 roku. Oczywiście te obliczenia są mocno uproszczone i nie uwzględniają innych wartości jak chociażby:
- zmiany ubezpieczenia kredytu,
- nadpłaty i
- wielu innych wartości, które mogą mieć wpływ na zmianę raty.
Sprawdź: Srebro inwestycyjne – czy warto inwestować w srebrne sztabki lub monety w 2022 roku?
Dlaczego zaciągnięcie kredytu w pandemii było niebezpieczne?
Dlaczego jednak w 2020 roku, kiedy był największy szał na kredyty był do tego najgorszy okres? Najwięcej Polaków miało wtedy dużą zdolność kredytową i chętnie brało bardzo tanie kredyty. Wspominaliśmy wcześniej, że kiedy stopy procentowe są zerowe, banki mają większe opłaty i prowizje oraz swoje oprocentowanie. Kredyt nadal wydaje się dużo tańszy niż w przypadku okresu wyższych stóp procentowych.
Zaciągając w okresie niskich stóp, kredyt hipoteczny o oprocentowaniu 2% (przykładowa marża 1,8% + WIBOR 3M 0,21) z ratą miesięczna w wysokości 2000 złotych, istniało ogromne prawdopodobieństwo, że przy podwyżce stóp, raty przekroczą naszą zdolność kredytową. Przy obecnym wzroście WIBORU 3M i 6M do poziomu 5-5,5 – szczęśliwi kupcy nieruchomości, mogą już płacić ratę około 2500 czy 2600 złotych. I to pomimo tego, że podczas brania kredytu na niskich stopach procentowych, ich rata wynosiła 1600 czy 1700 złotych.
Dlatego po ogłoszeniu marcowej, a tym bardziej kwietniowej (aktualizacja po decyzji 6. kwietnia) decyzji RPP w 2022 roku o podwyżkach stóp procentowych, wiele osób, które wzięły kredyty w 2020 roku złapało się za głowę.
Bardzo chętnie brały tak tanie kredyty z niską ratą pod tzw. “kurek”. Bez przemyślenia podpisały oświadczenie o zapoznaniu się z informacją o ryzyku wzrostu stóp, ale nie przemyślały czy po wzroście stóp procentowych nadal będzie ich stać na spłatę.
W skrajnych przypadkach (gdzie oferta kredytowa była średnio korzystna i zawierała sporo opłat i prowizji) okazywało się, że z raty 1400 złotych zrobiło się nawet 2000 złotych miesięcznie, a może to nie być koniec wzrostów stóp procentowych i zwiększania kwoty raty.